Enkele avonden geleden had ik een afspraak in mijn favoriete café met een van mijn favoriete vrienden, Nico. Ik keek er erg naar uit en was tegelijkertijd benieuwd: dit zou onze eerste ontmoeting op café worden waarbij ik nuchter zou blijven. Ik ben een hartstochtelijk liefhebber van sapjes. Maar op café met een vriend blijft er voor mij toch een hunkering naar bier uitgaan. Je drinkt op café niet omdat je dorst hebt — dat gebeurt grappig genoeg maar uiterst zelden. Drinken met een vriend op café heeft misschien eerder iets weg van een ritueel, zoals het roken van een vredespijp bij Indianen (stel ik me voor). En een sapje voelt voor mij op een dergelijk moment aan alsof ik in plaats van een vredespijp een kaars aansteek...
Dansen zonder drank
Onderweg wipte ik nog even binnen bij mijn favoriete koppel, Thomas-en-Nele, die achter mijn hoek wonen en wiens deur ik net niet platloop. Thomas last geregeld alcoholvrije periodes in in zijn leven en ik maakte van de gelegenheid gebruik om naar zijn ervaringen te peilen, die moeiteloos bleken te zijn. Hij miste niets, zei hij, ook niet op café. Integendeel zelfs: zonder alcohol voelde hij zich klaarder en wakkerder, wat een betere gesprekspartner van hem maakte. Van bier werd hij naar eigen zeggen loom en suf... Maar, speelde ik toch even advocaat van de duivel, gingen die sapjes op café op de duur toch ook niet vervelen?
'Ha, maar ik drink ook helemaal geen sapjes op café,' zei hij met blinkende oogjes. 'Ik drink alcoholvrij bier. Ooit al eens geprobeerd?'
Eerlijk? Het idee was nog nooit bij me opgekomen.
'De enige momenten dat ik het er lastig mee heb,' ging Thomas verder, 'is op feestjes, wanneer iedereen begint te dansen. Dan wil ik wel eens worstelen met het idee dat ik naar een film sta te kijken. En als ik toch tot dansen overga, is het alsof alle camera's plots op míj inzoomen. Tamelijk lastig...'
Een smakelijke Smikkeler
De avond met Nico op café was, zoals altijd, memorabel. Nico was na ongeveer een halfjaar door Proust heen en dat mocht gevierd worden. Ik liet mijn alcoholvrije Mikkeller vrolijk tegen Nico's Trippel schetteren en savoureerde gulzig zijn lyrische ode aan Marcel.
'Maar wat nu?' daagde ik mijn vriend schalks uit. 'Na Proust, wat valt er nu nog te lezen?'
'Och joeng,' wuifde Nico mijn geplaag weg en begon over Gombrowicz' dagboeken, waaraan hij natuurlijk al sinds enkele dagen verslingerd was en die ook ik op handen droeg.
Het was tijdens mijn derde Mikkeller — Smikkeller, versprak ik me bijna tegen de barman — dat ik me de bedenking maakte dat dit drankje best door de beugel kon. En onwillekeurig moest ik denken aan de episode van de Nrc Onbehaarde Apen-podcast die ik onlangs had beluisterd, over placebo's. Ik voelde me allesbehalve dronken, maar ik kon niet ontkennen dat ik me lichter in het hoofd voelde dan wanneer ik louter sapjes zou hebben besteld. En vooral, ik had niet het gevoel dat ik rituelen aan het schenden was. Kon het zijn dat hier sprake was van een placebo-effect?
Het zit in je hoofd
Cruciaal bij placebo, had de podcast me geleerd, is het element der verwachting. Wie verwacht dat iets werkt, verandert daarmee wonderbaarlijk genoeg het toegediende (ook al is het louter suiker) in iets dat écht werkt. Het kusje op de knie wérkt — voor een kind dat in zijn sussende moeder gelooft. Het pilletje met niets dan suiker in wérkt — voor wie in de arts met de witte stofjas gelooft. Ik dacht ook aan de licht ontspoorde tante van een vriendin van me, die het op ieder familiefeest na enkele glaasjes champagne steevast op een luidkeels zingen en dansen zette. Tot de familie na heimelijk beraad besloot haar voortaan stiekem kinderchampagne in te schenken. Resultaat? Na enkele glaasjes begon de goede dame net zo goed te zingen en te dansen... Pure placebo!
'Maar daar wringt het net,' legde ik Nico mijn overpeinzingen voor. 'Die tante geloofde écht dat ze alcohol dronk, terwijl ik toch weet dat die Smikkeller géén alcohol bevat. Ik heb nul niks alcoholische verwachtingen van dit spul.'
Grootse verwachtingen groots resultaat
Tot ik me plots herinnerde dat het subtieler in elkaar zit en dat placebo's zelfs kunnen werken als je weet dat het om een placebomiddel gaat — althans, op voorwaarde dat er wordt bijverteld dat werd vastgesteld dat het werkt. Stel, de dokter zegt: 'Hier, ik geef je een flutpilletje, een bolletje suiker met wat bloem in. Maar ik geef het aan al mijn patiënten met jouw klachten. En flutpilletje of niet, we zien dat het werkt.' De grap is: in dat geval werkt het óók!
En was dat niet precies wat er bij mij kon zijn gebeurd, nadat ik Thomas zo enthousiast over die NA-bieren had horen vertellen? Hadden zijn oogjes niet iets té fel geschitterd? Ja, had hij mij daarmee, allicht onbewust, niet te verstaan gegeven dat, alcohol of niet, die NA-bieren eigenlijk prima werkten, waarmee hij toch zekere verwachtingen bij me had gewekt?
'Schitterend!' riep Nico uit. Hij straalde — gaf licht. 'Echt schitterend! En wij maar alcohol drinken, arme duvels... Trouwens,' vervolgde hij: 'Dat is niet het enige. Naast het feit dat die Smikkeller wel degelijk alcohol bevat, een half procentje of zo, is er ook de vertrouwde smaak en geur... Dat is haast krak hetzelfde als bij gewone bieren, dus zit je onmiddellijk in dezelfde context van de avonden waarop je wel dronk, waardoor je automatisch navenante verwachtingen voor jezelf creëert....'
We schaterden het alletwee uit en lieten onze glazen nog eens tegen elkaar kletteren.
'Proust!'
Terug naar overzicht
